مشترکات عمومی - مباحات و اموال مجهول المالک چیست؟

همه افراد نسبت به مایملک خود دارای حق مالکیت هستند. حق مالکیت به اموال منقول و غیر منقول نسبت داده می شود. بر همین حسب قانون هم تنها درمورد اشیایی دخالت می کند که در حوزه مربوط به حق مالکیت باشند. 

اما با این وجود یک سری اموال وجود دارند که مالک آن ها مشخص نبوده و به شخص خاصی تعلق ندارند، این موارد را معمولا اموال بدون مالک می نامند. از جمله اموال بدون مالک می توان به زمین های موات یا اموال مجهول المالک اشاره کرد.

قانون در برابر چنین اموالی وظایفی دارد و باید بررسی های لازم را برای پیدا کردن مالک این اموال انجام دهد. بهتر است بدانید که برخی از اموال بدون مالک در طی گذر زمان و با وجود شرایط مختلفی به یک سری افراد تعلق می گیرند.

نکته دیگری که باید از آن آگاه باشید این است که به طور کلی در قانون جمهوری اسلامی ایران اموال بدون مالک را به سه دسته تقسیم کرده اند. حال ما در ادامه قصد داریم در مورد این سه دسته اموال بدون مالک با شما عزیزان گفت و گو کنیم. پس همراه ما باشید!

مشترکات عمومی

همانطور که در بالا اشاره کردیم، اموال بدون مالک به سه دسته تقسیم می شوند که از جمله آن ها می توان به مشترکات عمومی اشاره کرد. به طور کلی مشترکات عمومی را به عواملی نسبت می دهند که موسسه های عمومی و دولت به منظور حفظ و رعایت حقوق عموم مردم آن ها را اداره می کنند.

به عبارت ساده تر دولت به منظور ارائه خدمات عمومی به مردم و اجرای وظایفش یک سری اموال در اختیار داشته و آن ها را مورد استفاده قرار می دهد. از جمله اموالی که در دسته مشترکات عمومی قرارمی گیرند می توان به راه های عمومی، مساجد، جنگل ها، پل ها و بستر رودخانه اشاره کرد. 

مباحات

در قانون 27 آیین دادرسی مدنی مسئله مباحات به خوبی تعریف شده است. مباحات هم یکی دیگر از اموال مجهول و بدون مالک به شمار می رود. به هر حال طبق مانده 27 آیین دادرسی مدنی هر ملک بدون مالکی که افراد درگیر با توجه به مقررات و قوانین مربوطه بتوانند آن ها را مورد استفاده قرار دهند، مباحات گفته می شود. برای مثال زمین هایی که کشت و زرع در آن ها انجام نشود یا به اصطلاح اراضی موات جزو اموال مباحات به شمار می روند.

اما به طور کلی مباحات و اموالی که در این دسته قرار می گیرند، از دو ویژگی برخوردارند. اولین ویژگی اموال مباحات عدم وجود مالک بوده و دومی امکان انتفاع یا تملک از این اموال به موجب قانون است. شاید بد نباشد که بدانید برای تملک بر اموال مباحات باید از طریق حیازت اقدام نمایید.

چه اموالی را مجهول المالک می دانند؟

در بالا ما در مورد دو نوع مال بدون مالک برای شما صحبت کردیم، حال در ادامه قصد داریم به توضیحات بیشتری در مورد اموال مجهول المالک بپردازیم.

مال مجهول المالک به مالی گفته می شود که مالک دارد، اما مالک آن مشخص نیست و به هر طریقی پیدا نمی شود. اموال مجهول المالک هم جزو اموال بدون مالک قرار می گیرند با این تفاوت که پیچیدگی های این اموال در قانون بیشتر است.

به موجب قانون 28 آیین دادرسی مدنی قانون گذار اموال مجهول المالک را جزو اموال عمومی می داند. به موجب این قانون فرد قضایی باید تمامی اموال مجهول المالک را به فقرا اختصاص دهد. اما چگونه می توان فقر فردی را تشخیص داد که به او مالی اعطا شود. 

برای این منظور مرجع قانونی بررسی های لازم را به عمل آورده و در صورتی که به صحت نیازمندی آن فرد پی ببرد و بداند که برای نیازهای اولیه زندگی خود محتاج است، مال به او تعلق می گیرد. 

چه اموالی در دسته اموال مجهول المالک قرار می گیرند؟

لقطه و ضاله از مواردی هستند که جزو دسته اموال مجهول المالک قرار می گیرند. حال در ادامه بیشتر در مورد آن ها صحبت می کنیم.

معمولا به مال پیدا شده لقطه و به حیوانی که گم شده باشد ضاله گفته می شود. احکام خاصی برای لقطه و ضاله در قانون جمهوری اسلامی ایران قوانینی در نظر گرفته شده است. قانون 162 آیین دادرسی مدنی تا قانون 172 قانون آیین دادرسی مدنی همگی مربوط به لقطه و ضاله هستند. اما اینکه لقطه و ضاله چه شرایطی دارند در ادامه به شما خوهیم گفت.

شرایط لقطه 

شرایط لقطه به صورت زیر است:

• آن مال در گذشته متعلق به کسی بوده باشد
• مال باید گم شده و جزو اموال مسروقه به شمار نرود.
• در حال حاضر مال در تملک کسی نباشد
• اعراض مال توسط مالک صورت نگرفته باشد؛ چرا که در این صورت مال مباح دانسته می شود.

اما به طور کلی اینکه مال گم شده یا همان لقطه در کجا پیدا شده باشد، احکام متفاوتی دارد که به صورت زیر هستند:

• پیدا کردن لقطه در آبادی

در صورتی که آن مال وزنی کمتر از 6/12 داشته باشد، فرد یابنده به موجب قانون 162 آیین دادرسی مدنی بدون تعرف می تواند آن را به تملک خود درآورد.

اما اگر وزن مال بیشتر از یک درهم یا همان 6/12 باشد، یابنده باید به مدت یک سال آن مال را تعرف کند. در این یک سال اگر صاحب مال پیدا شد که فبهاالمراد، اما اگر پیدا نشد یابنده می تواند یا مال را به تصرف خود درآورد یا آن که به صورت امانت آن را نگه دارد. 

البته اگر یابنده بداند که تعریف مال بی فایده است، به موجب قانون 163 آیین دادرسی مدنی تکلیف به تعریف ساقط شده و دیگر نیازی به این کار نیست. 

• پیدا کردن لقطه در بیابان 

اگر مال لقطه در خرابه ای که سکنه ندارد یا بیابان پیدا شود، یابنده می تواند آن را تملک بنماید. البته به شرطه ها و شروطه ها؛ اگر یابنده بفهمد که لقطه پیدا شده به عهد حاضر تعلق دارد باید مانند حکم لقطه در آبادی با آن رفتار کند. اما اگر آن لقطه باستانی یا عتیقه باشد به موجب قانون 165 آیین دادرسی مدنی مال به دولت تعلق خواهد داشت. 

شرایط ضاله

قوانین مربوط به ضاله در بین ماده 170 تا 172 آیین دادرسی مدنی گنجانده شده است. به موجب این قوانین شرایط ضاله به صورت زیر بوده و احکام متفاوتی با لقطه دارد.

به طور کلی ضاله با لقطه متفاوت است، حیوانی که گم شده یا همان ضاله را به هیچ عنوان فرد یابنده تملک نماید. در صورت پیدا کردن ضاله یا حیوان گم شده یابنده باید آن را تعریف کرده تا مالکش را پیدا کند. در غیر این صورت باید از حاکم کند و حاکم در پی مالک ضاله باشد، اگر حاکم هم نتوانست مالک را پیدا نماید آن مال باید به تصرف فقرا درآید.

اما اگر می پرسید حیوان ضاله چه شرایط باید داشته باشد، در پاسخ ما به موارد زیر اشاره می کنیم:

• حیوان زنده باشد
• ضاله مالک داشته و علم به اعراض مالک مطرح نباشد.
• ضاله در تصرف فردی نباشد.
• در نزدیک چراگاه یا آب نباشد.
• در برابر حیوانات درنده نتواند از خود دفاع کند

سخن آخر

اموال بدون مالک از جمله مسائل بسیار مهمی هستند که امروزه در مراجع قاضی با جناب قاضی با آن روبه رو می شود. این مسائل به موجب قانون 162 تا 172 قانون آیین دادرسی شفاف سازی شده است.