وجه التزام، یک مفهوم حیاتی در حقوق است که به تعهدات و وظایف حقوقی افراد و نهادها اشاره دارد. این مفهوم در حقوق مدنی و تجاری حائز اهمیت بسیاری است و در قراردادها، تعهدات مالی، و تعاملات حقوقی وارد می‌شود.

وجه التزام به عقد و اجرای تعهدات قانونی میان افراد و نهادها کمک می‌کند تا حقوق و تعهدات متقابل آنها حفظ شوند. در صورت عدم اجرای وجه التزام، افراد مختصراً ممکن است با عواقب حقوقی متفاوتی روبه‌رو شوند، از جمله خسارت‌ها، جریمه‌ها، یا ترتیب دادرسی.

 وجه التزام تنها یک اصل حقوقی نیست، بلکه مبحث پیچیده‌تری است که تاثیرات عمیقی بر ارتباطات حقوقی دارد. این مقدمه به معنای اهمیت این مفهوم و نقش آن در حفظ نظم و عدالت در جوامع اشاره می‌کند.

وجه التزام قراردادی چیست؟

وجه التزام مبلغی است که در قرارداد، بین طرفین به عنوان خسارت ناشی از:

1. عدم انجام کار توسط متعهد

نوع اول وجه التزام برای مواقعی در نظر گرفته می‌شود که فرد متعهد کاری که به او واگذارشده را انجام نداده باشد. مبلغی که برای عدم انجام کار در قرارداد تعیین می‌شود معمولاً رقم مشخصی است و به آن خسارت عدم انجام کار گفته می‌شود.

2. تاخیر در انجام کار توسط متعهد

قراردادهایی که برای انجام پروژه‌ای تنظیم می‌شوند که مهلت شروع و پایان آن ها مشخص است؛ در صورتی که متعهد علی‌ رغم امضای قرارداد کار را به موقع تحویل نداده باشد، ملزم به پرداخت خسارت تأخیر در انجام کار خواهد بود.

مبلغ این خسارت معمولاً به صورت روزانه محاسبه می‌شود و به ازای هر یک روز تاخیر باید طرفی که به تعهداتش عمل نکرده وجه التزام را بپردازد.

این وجه التزام طبق توضیحات ، ضمانت اجرای تعهدات قراردادی است و در صورت تخلف از قرارداد، متعهد باید مبلغ وجه التزام را به متعهدله بپردازد.

وجه التزام در واقع نوعی خسارت پیش‌ بینی‌ شده است که طرفین قرارداد در هنگام عقد قرارداد، مبلغ آن را به دو صورت معین (مبلغ به صورت مشخص در قرارداد تعیین می‌شود(

و نامعین (مبلغ به صورت کلی در قرارداد و توسط دادگاه تعیین می‌شود) مشخص می‌کنند.

وجه التزام در ماده ۲۳۰ قانون مدنی ایران به این صورت تعریف شده است:

اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نماید، حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه که ملزم شده است، محکوم کند.

بنابراین، وجه التزام مبلغی ثابت است که در قرارداد تعیین می‌شود و دادگاه نمی‌تواند آن را تغییر دهد.

لازم به ذکر است که وجه التزام، در برخی موارد، قابل تعدیل است. برای مثال، در صورتی که تخلف متعهد، ناشی از قوه قاهره باشد، یا اینکه خسارت وارده به متعهدله، کمتر از مبلغ وجه التزام باشد، دادگاه می‌تواند وجه التزام را تعدیل کند.

از مزایای این امر نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  کاهش بار اثباتی برای متعهدله: در صورت تعیین وجه التزام، متعهدله نیازی به اثبات میزان خسارت وارده ندارد و تنها با اثبات تخلف متعهد، می‌تواند وجه التزام را مطالبه کند.
• ایجاد اطمینان خاطر برای طرفین قرارداد تعیین وجه التزام، موجب می‌شود که طرفین قرارداد، از میزان خسارت احتمالی در صورت تخلف آگاه باشند و با اطمینان بیشتری وارد معامله شوند.

نحوه ی تعیین وجه التزام چگونه است؟

در خصوص نحوه تعیین جریمه دیرکرد  باید گفت: از آنجا که وجه التزام، باید به صورت یک شرط، مورد توافق و تایید طرفین قرارداد باشد، نحوه تعیین آن می تواند، به صورت شرط ضمن قرارداد بوده یا به طور مستقل و خارج از قرارداد، میان طرفین، پذیرفته شود.

مهم ترین نکته در تعیین وجه التزام، این است که پذیرش و توافق دو طرف در آن، قراردادی و به صورت شرط است.

در تعیین وجه التزام، عوامل مختلفی مانند ماهیت قرارداد، میزان خسارت احتمالی و شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه باید مورد توجه قرار گیرد.

در برخی موارد، ممکن است تعیین وجه التزام به صورت درصدی از مبلغ مورد معامله یا مبلغ قرارداد باشد.

وجه التزام در هر قراردادی که دارای تعهدات قابل سنجش مالی باشد، قابل شرط است.

به عبارت دیگر، در قراردادهایی که در آنها بتوان میزان خسارت احتمالی را تعیین کرد، می توان وجه التزام را شرط کرد.

برخی از نمونه قراردادهایی که می توان در آنها وجه التزام را شرط کرد عبارتند از:

• قراردادهای خرید و فروش: در قراردادهای خرید و فروش، ممکن است یکی از طرفین متعهد به انجام تعهدات مانند پرداخت مبلغ مورد معامله در موعد مقرر، تحویل کالا یا خدمات در موعد مقرر، یا تضمین کیفیت کالا یا خدمات باشد. در صورت تخلف از این تعهدات، می توان وجه التزام را از طرف متخلف مطالبه کرد.
• قراردادهای اجاره: در قراردادهای اجاره، ممکن است یکی از طرفین متعهد به انجام تعهدات مانند پرداخت اجاره بها در موعد مقرر، تخلیه ملک در موعد مقرر، یا پرداخت هزینه‌های تعمیر و نگهداری ملک باشد. در صورت تخلف از این تعهدات، می توان وجه التزام را از طرف متخلف مطالبه کرد.
• قراردادهای ضمانت: در قراردادهای ضمانت، ممکن است یکی از طرفین متعهد به انجام تعهدات مانند پرداخت خسارت در صورت عدم ایفای تعهدات توسط ضامن، یا پرداخت هزینه‌های اضافی باشد. در صورت تخلف از این تعهدات، می توان وجه التزام را از طرف متخلف مطالبه کرد.

البته، در برخی از قراردادها، شرط وجه التزام ممنوع است. به عنوان مثال، در قراردادهای تجاری بین المللی، شرط وجه التزام در صورتی که خلاف عرف بین‌المللی باشد، ممنوع است.

در مجموع، تعیین وجه التزام در قراردادها می تواند ضمانت اجرای مناسبی برای اجرای تعهدات قراردادی باشد. با تعیین وجه التزام، طرفین قرارداد می توانند از بروز اختلافات و دعاوی در آینده جلوگیری کنند.

در قسمت های قبل، توضیح دادیم که وجه التزام چیست و گفتیم که نحوه تعیین آن چگونه است.

در این قسمت سعی در توضیح تفاوت خسارت تاخیر تادیه و وجه التزام رو داریم:

وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه دو ضمانت اجرای قراردادی هستند که در برخی موارد با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. با این حال، این دو ضمانت اجرای قراردادی تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند.

تفاوت خسارت تادیه با وجه التزام

خسارت تاخیر تادیه مبلغی است که در صورت تاخیر در پرداخت دین، بدهکار باید به طلبکار بپردازد.

خسارت تاخیر تادیه نوعی خسارت غیر قراردادی است که به دلیل عدم انجام تعهد ناشی از قرارداد، به طلبکار تعلق می‌گیرد

همچنین مبلغ وجه التزام، توسط طرفین، معلوم می شود و با نرخ روز، تغییری نمی کند، مگر اینکه این امر را شرط کرده باشند. ولیکن مبلغ خسارت تاخیر تادیه، با توجه به شاخص بانک مرکزی و به نرخ روز، تعیین می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص وجه التزام و نحوه تعیین آن​ می‌توانید با کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل وند ارتباط برقرار کنید؛ متخصصان ما نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی به سوالات شما عزیزان پیرامون وجه التزام و نحوه تعیین آن پاسخ دهند.