طبقات ارث 

طبقات ارث در قانون مدنی ایران، به ترتیب اولویت وراث نسبت به یکدیگر می‌باشد.
در صورت فوت یک شخص، وراث او بر اساس طبقات ارث، ارث می‌برند و هر طبقه از وراث، نسبت به طبقات بعدی اولویت دارد.

مطابق ماده ۸۶۱ قانون مدنی، طبقات ارث دو امر است. رابطه نَسَبی و رابطه سَبَبی.

قرابت نسبی:  قرابت نسبی رابطه خویشاوندی میان دو نفر است که بر اساس خون ایجاد می‌شود. این رابطه می‌تواند بین افراد هم‌خون، مانند:

1.    پدر و مادر و اولاد (فرزندان) و اولادِ اولاد (نوه)

2.    اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن ها

3.    اعمام (عمو ها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دائی ها) و خالات (خاله ها) و اولاد (فرزندان) آنها


قرابت سببی: قرابت سببی، رابطه خویشاوندی میان دو نفر است که بر اساس ازدواج ایجاد می‌شود؛ این رابطه می‌تواند بین زن و شوهر، یا بین فرزندان زن و شوهر با یکدیگر، ایجاد شود.

نحوه تقسیم و محاسبه تقسیم سهم الارث طبقات:

در طبقه اول، سهم الارث به ترتیب زیر است:

1.    پدر، مادر، اولاد: این افراد، در درجه اول طبقه اول، از طبقات ارث می باشند و وجود آن ها، موجب حاجب یا به عبارتی مانع ارث بری افراد سایر درجات طبقه اول از طبقات ارث، خواهد بود.

پیش از محاسبه لازم است که ذکر کنیم، اگر به ترتیب در هر یک از طبقات ذکر شده فردی وجود داشته باشد ارث به او می رسد و به اشخاصی که در طبقات بعدی هستند ارثی تعلق نمیگیرد، به عنوان مثال اگر فرد فوت شده فرزند یا پدر و مادر داشته باشد افرادی که در طبقه دوم هستند یعنی اجداد، اعمام ، عمام و... متوفی سهمی از ارث وی ندارند.

2.    نوه ها (اولادِ اولاد): این افراد، در درجه دوم طبقه اول، از طبقات ارث هستند و در صورت فوت والدینشان، جانشین آنان در ارث بری خواهند شد.
در درون یک طبقه هم درجه وارثان رعایت می‌شود و ورثه با درجه نزدیکی بیشتر به متوفی، مانع از ارث بردن وراث با درجات دورتر میشوند به عنوان مثال:
اگر متوفی فرزند داشته باشد دیگر نوه سهمی از ارث او ندارند.

محاسبه

مادر متوفی: مادر متوفی در هر حالتی سهم معینی از ترکه دارد و وارثانی که همیشه سهم معینی از ترکه را به ارث می‌برند، "فرض بر" یا "رد" نامیده می‌شوند.
بنابراین سهم معین برای مادر، در دو حالت خاص، متفاوت است.
بدین صورت که اگر متوفی، فرزندی نداشته باشد، سهم مادر او یک سوم ترکه می‌باشد.
و در صورتی که متوفی اولاد داشته باشد و یا مادر حاجب داشته باشد، سهم او یک‌ ششم از ترکه خواهد بود.

  مقصود از حاجب مادر، برادر یا خواهران متوفی هستند که موجب می‌شود که سهم مادر متوفی، از یک‌ سوم ترکه به یک‌ ششم ترکه کاهش پیدا کند.
در صورتی که مادر متوفی تنها وارث او باشد، تمام ترکه را به ارث می‌برد.

پدر متوفی: پدر متوفی از جمله‌ وارثانی است که در بعضی از موارد، سهم او از ترکه، مشخص است و در مواردی نیز سهم مشخصی ندارد.

بدین ترتیب که هرگاه متوفی فرزند داشته باشد، سهم پدر از ترکه، یک‌ ششم از کل ترکه می‌باشد و این مقدار همواره مشخص و ثابت است.
همچنین اگر که متوفی فرزندی نداشته باشد، پدر دو‌ سوم ترکه را به ارث می‌برد. در این دو حالت است که پدر فرض‌ بر می‌باشد.

شایان به ذکر است که اگر در حالت اخیر که متوفی فرزند ندارد،  مادر دارای حاجب باشد، سهم پدر از ترکه نامشخص است و یا به عبارتی به قرابت ارث می‌برد.
به این صورت که پس از تقسیم سهم وارثانی که سهم آنان از ترکه معین است، آنچه باقی می‌ماند به پدر می‌رسد.
در صورتی که پدر، تنها وارث متوفی باشد، تمام ترکه را به ارث می‌برد.

پدر و مادر: اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشند موجود نباشد و پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث (یک سوم) و پدر دو ثلث (دو سوم) می برد.

پسر متوفی:سهم پسر متوفی از ترکه همیشه نامشخص است و همانطور که گفته شد در اصطلاح حقوقی گفته می‌شود که به قرابت ارث می‌برد. به این صورت که پس از تقسیم سهم وارثانی که سهم آنان از ترکه معین است باقی‌مانده‌ ترکه به پسر متوفی داده می‌شود. در صورت تعدد پسر‌های متوفی، باقی‌مانده‌ ترکه به تساوی میان آن‌ها تقسیم می‌شود.

دختر متوفی: دختر یا دختران متوفی، از جمله وارثانی هستند که گاهی سهم مشخصی از ترکه دارند و گاهی نیز سهم ایشان از ترکه نا‌مشخص است.

به این صورت که اگر متوفی فرزند پسر نداشته باشد، سهم دختر یا دختران متوفی از ترکه مشخص می‌باشد و این سهم به ترتیب عبارت است از یک‌ دوم ترکه در صورتی که متوفی یک دختر داشته باشد و دو‌ سوم ترکه در صورتی که متوفی دختران متعدد داشته باشد و به طور تساوی میان آنها تقسیم می‌شود.
همچنین در صورتی که متوفی فرزند پسر داشته باشد، سهم دختر یا دختران او از ترکه نامشخص می‌باشد.

پدر ، مادر و دختر متوفی: هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با یک دختر، فرض هریک از پدر و مادر سدس (یک ششم) ترکه و فرض دختر نصف آن (یک دوم) خواهد بود و مابقی باید بین تمام وراث به نسبت فرض آنها تقسیم شود.
و چنانچه متوفی چندین دختر داشت فرض تمام دخترها دو ثلث (دو سوم) ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس (یک ششم) و مابقی اگر باشد بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیم می شود.

همسر متوفی:
همسر متوفی در طبقه اول ارث قرار دارد و با متوفی قرابت سببی دارد و در صورتی که متوفی دارای فرزند باشد، به همراه فرزندان از او ارث می‌برد. سهم الارث همسر متوفی در این حالت به شرح زیر است:
در صورتی که متوفی دارای یک فرزند باشد، همسر متوفی یک چهارم ترکه را به ارث می‌برد.

در صورتی که متوفی دارای دو فرزند یا بیشتر باشد، همسر متوفی یک هشتم ترکه را به ارث می‌برد.
و اگر فاقد فرزند باشد یک دوم ترکه را به ارث میبرد .

مراحل انحصار وراثت

انحصار وراثت، به معنای تعیین و مشخص کردن وراث قانونی متوفی است.
این عمل یک فرایند قانونی است که طی آن مشخص می‌شود که چه کسانی وارث متوفی هستند و سهم هر یک از آنها چقدر است و توسط شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه متوفی انجام می‌شود.

مراحل انحصار وراثت عبارتند از:

1.    تهیه مدارک لازم

در ابتدا، متقاضی باید مدارک لازم را تهیه کند. این مدارک عبارتند از:

·        گواهی فوت متوفی

·        اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی کلیه وراث

·        اصل و کپی سند مالکیت یا سایر اسنادی که نشان‌دهنده مالکیت متوفی بر اموال است

·        در صورت وجود وصیت‌نامه، اصل و کپی آن

2.    تنظیم اظهارنامه

پس از تهیه مدارک لازم، متقاضی باید اظهارنامه‌ای را در شورای حل اختلاف تنظیم کند. در این اظهارنامه، باید مشخصات متوفی، وراث، اموال متوفی و وصیت‌نامه (در صورت وجود) ذکر شود.

3.    تشکیل جلسه رسیدگی

پس از تنظیم اظهارنامه، شورای حل اختلاف جلسه رسیدگی را تشکیل می‌دهد. در این جلسه، متقاضی و وراث باید حضور داشته باشند. شورای حل اختلاف پس از بررسی مدارک و استماع اظهارات متقاضی و وراث، رای خود را صادر می‌کند.

4.    صدور رای

رای شورای حل اختلاف در خصوص انحصار وراثت قطعی و لازم‌الاجرا است. این رای به متقاضی و وراث ابلاغ می‌شود.

5.    تقسیم اموال

پس از صدور رای انحصار وراثت، وراث می‌توانند اموال متوفی را مطابق با رای شورای حل اختلاف تقسیم کنند.

مدت زمان رسیدگی به پرونده انحصار وراثت در شورای حل اختلاف معمولاً یک تا دو ماه است. هزینه رسیدگی به این پرونده نیز بر اساس تعرفه‌های قانونی تعیین می‌شود.

در صورت نبودن وارث در طبقه اول، چه کسی از طبقه دوم ارث می‌برد؟

 در صورت نبودن وارث در طبقه اول، وارث طبقه دوم کسی است که به متوفی نزدیک‌تر است.

برای مثال، اگر متوفی فرزند نداشته باشد اولویت با پدر و مادر است و اگر پدر و مادر هم وجود نداشته باشند، اولویت با اجداد است.

 اگر متوفی وارث داشته باشد، آیا می‌تواند اموال خود را به هر کسی بدهد؟

 بله، متوفی می‌تواند با وصیت‌نامه سهم الارث وراث را تغییر دهد. قانون مدنی ایران به متوفی این حق را داده است که تا یک سوم از اموال خود را به هر کس که بخواهد وصیت کند. این مقدار را «سهم‌ الثلث» می‌گویند. متوفی می‌تواند سهم‌ الثلث را به هر کس که بخواهد، چه از ورثه باشد و چه از غیر ورثه، بدهد. همچنین می‌تواند سهم‌ الثلث را به چند نفر بدهد و یا آن را به یک نفر بدهد و به دیگری ندهد.

اگر متوفی هیچ یک از اقوام نسبی را نداشته باشد، چه کسانی از او ارث می برند؟

 اگر متوفی هیچ یک از اقوام نسبی را نداشته باشد، برادران و خواهران او از او ارث می برند و طبق قانون مدنی ایران، در صورتی که متوفی وارث نداشته باشد، اموال او به دولت تعلق می‌گیرد.

 این اموال به عنوان "مال تملیکی مجهول‌ الوارث" شناخته می‌شوند و به تصرف دولت در می‌آیند. دولت می‌تواند این اموال را به نفع عموم مردم یا به نفع شخص یا اشخاصی که در این زمینه مستحق هستند، استفاده کند.

اگر متوفی وراث داشته باشد، اما آنها از تقسیم اموال او امتناع کنند، چه باید کرد؟

 بهترین راه برای تقسیم اموال، توافق وراث با یکدیگر است. در این صورت، وراث می توانند با یکدیگر مذاکره کنند و به یک توافق عادلانه برسند.
اما اگر وراث نتوانند با یکدیگر به توافق برسند، می توان از دادگاه درخواست کرد که اموال را تقسیم کند. در این صورت، دادگاه با بررسی مدارک و شواهد موجود، اموال را بین وراث تقسیم می کند.