ارث خواهر و برادر ناتنی

در قانون مدنی برای ارث بردن از اموال متوفی دو گروه از خویشاوندان که شامل نسبی و سببی بوده، تعیین شده است. خویشاوندان سببی افرادی هستند که با فرد رابطه خونی داشته و خویشاوندان نسبی نیز افرادی هستند که پایه خویشاوندی آن ها ازدواج بوده است. در برخی موارد پیش می آید بین خویشاوندان شخص فوت شده، خواهر و برادران ناتنی نیز وجود دارند و در چنین شرایطی موضوع تقسیم ارث مطرح می شود.

حال این موضوع مطرح می شود که خواهر و برادران ناتنی نیز می توانند از ارث متوفی سهم داشته باشند و چنین ارثی چگونه باید تقسیم شود؟ برای پاسخ به این سوالات و بررسی این موضوع، ما قصد داریم در این مقاله در مورد سهم الارث خواهر و برادر ناتنی با شما صحبت کنیم.

آیا خواهر و برادر ناتنی می توانند ارث ببرند؟

اولین موضوعی که باید مورد بررسی قرار گیرد این است که آیا چنین افرادی حق ارث دارند؟ همان طور که گفته شد ممکن است در برخی خانواده ها خواهر و برادر ناتنی نیز وجود داشته باشد که با فوت پدر یا مادر موضوع ارث آن ها به میان می آید.  

برای رسیدگی به این مسئله باید به قانون مدنی مراجعه کنیم تا بتوانیم بر اساس مواد آن بگوییم که خواهر و برادر ناتنی حق ارث دارند یا خیر؛ قبل از بررسی مواد قانون مدنی لازم است 2 نکته را به یاد داشته باشید.

اول این که منظور ما از خواهر و برادر ناتنی، دختر یا پسری است که فقط از طریق مادر یا فقط از طریق پدر با فرد نسبت خواهری یا برادری دارد.

برای مثال فرض کنید که پدر الف بعد از مرگ مادر او با زن دیگری ازدواج می کند و از آن زن فرزندی به نام ب متولد می شود. در چنین شرایطی الف و ب پدری مشترک دارند؛ اما مادر آن ها دو نفر است. در این صورت الف و ب با هم خواهر و برادر ناتنی هستند. منظور از خواهر و برادر تنی نیز این است که پدر و مادر دو نفر، یکی باشند.

نکته دوم این که قانون گذار در هیچ کدام از مواد قانون مدنی در موضوع ارث نام خواهر و برادر ناتنی را ذکر نکرده است. در این قانون برای خواهر و برادر ناتنی پدری از لفظ اخوه ابی و برای خواهر و برادر ناتنی مادری از لفظ اخوه یا کلاله امی استفاده کرده است. همچنین در این قانون برای اشاره به خواهر و برادر تنی واژه اخوه ابوینی را به کار برده است.

با مراجعه به قانون مدنی باید به سراغ مبحث ارث برویم. در ماده 862 قانون مدنی طبقات و درجات ارث تعیین شده اند. در این ماده در طبقه دوم ارث به خواهران و برادران متوفی اشاره شده است که بر اساس شرایط خاصی می توانند از متوفی ارث ببرند.  

در این ماده به خواهر و برادر ناتنی اشاره نشده است. این بدین معنا نیست که قانون گذار نسبت به این موضوع بی تفاوت بوده و در مواد دیگر این قانون در این خصوص تصمیم گیری کرده است.

در مواد دیگر قانون مدنی موضوع ارث بردن خواهر و برادر ناتنی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و در موارد مختلفی به این موضوع اشاره کرده است که البته باید گفت که شرایط خاصی لازم است تا چنین افرادی میتوانند ارث ببرند.

در ماده 867 قانون مدنی قانونگذار ذکر کرده که افرادی که ارث می برند شامل پدر، دختر و دخترها، خواهر و خواهرهای ابی یا ابوینی و کلاله امی. همان طور که واضح است خواهران ناتنی پدری و مادری می توانند ارث داشته باشند.

به علاوه در ماده 918 قانون مذکور ذکر شده است که اگر اخوه ابوینی وجود نداشته باشد، اخوه ابی میتواند ارث ببرد. همچنین هیچ یک از اخوه ابوینی و اخوه ابی نمی توانند موجب محروم شدن اخوه امی از ارث شوند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که خواهر و برادر ناتنی در تقسیم ارث بر اساس شرایط خاصی می توانند سهم داشته باشند.

میزان سهم ارث خواهر و برادر ناتنی

حال که متوجه شدیم که قانونگذار تعریف کرده که خواهر و برادر ناتنی نیز می توانند از اموال متوفی ارث داشته باشند این سوال مطرح می شود که مقدار ارث آن ها چقدر است و آیا به اندازه خواهران و برادران تنی ارث می برند؟ برای پیدا کردن پاسخ این سوالات باید به سراغ مواد 916 تا 927 قانون مدنی برویم.

البته قبل از بررسی این موضوع باید توجه داشته باشید با توجه به این که خواهر و برادر ناتنی در تقسیم بندی طبقات ارث در طبقه دوم قرار گرفته اند، بنابراین تنها در صورتی می توانند سهم الارث داشته باشند که وارثی برای متوفی در طبقه اول ارث وجود نداشته باشد.  

این بدان معنا است که اگر متوفی پدر، مادر، فرزند و نوه تا هر درجه ای نداشته باشد، آن موقع نوبت به ارث بردن طبقه دوم می رسد. در صورتی که فرد فوت شده تنها یک خواهر یا برادر ناتنی داشته باشد او می تواند تمام ترکه را به ارث ببرد.

حال اگر فرد متوفی هم دارای خواهر و برادر تنی و هم خواهر و برادر ناتنی از پدر و مادر باشد، خواهر و برادر ناتنی از سمت پدر نمی توانند ارث ببرند و ارث موجود باید بین خواهران و برادران تنی و خواهر و برادر ناتنی مادری تقسیم شود.

حالت دیگر زمانی است که فرد دارای چند خواهر و برادر ناتنی پدری است که در چنین شرایطی برادرها می توانند دو برابر خواهران ارث ببرند. اما اگر وارثان خواهر و برادر ناتنی از سمت مادر باشند، اموال موجود باید به شکل مساوی بین آن ها تقسیم شود.

حال اگر متوفی دارای خواهر و برادر ناتنی پدری و خواهر و برادر ناتنی مادری باشد. تقسیم ارث بین این افراد به این شکل است که اگر خواهر و برادر ناتنی از طرف مادر تنها یک نفر بوده میتواند یک ششم ترکه را به ارث ببرد و باقی مانده آن برای خواهر و برادر ناتنی می ماند. اما اگر خواهر و برادر ناتنی مادری بیشتر از یک نفر باشند، می توانند یک سوم ترکه را به ارث برده و مابقی بین سایرین تقسیم خواهد شد.

در تقسیم بندی ارث در طبقات دوم علاوه بر خواهر و برادر اجداد یعنی پدربزرگ و مادربزرگ نیز وجود دارند. حال اگر متوفی علاوه بر خواهر و برادر ناتنی، دارای جد پدری و مادری نیز باشد نحوه تعیین ارث خواهر و برادر ناتنی تغییر کرده و به صورت زیر تعیین خواهد شد.

در صورتی که خویشاوند مادری یک خواهر و برادر ناتنی مادری بوده میزان سهم الارث او یک ششم ترکه خواهد بود و مابقی آن با سایر خویشاوندان پدری خواهد رسید.  

در حالتی که خویشاوند مادری یک جد یا جده مادری بوده میزان سهم الارث او یک سوم ترکه بوده و مابقی ترکه باید بین دیگر خویشاوندان پدری تقسیم شود. اما اگر خویشاوند مادری بیشتر از یک نفر بوده به آن ها یک سوم ترکه و بقیه ترکه بین خویشاوندان پدری تقسیم می شود.

نحوه تقسیم ارث بین خواهر و برادر ناتنی

در بخش قبل توضیح دادیم که میزان ارث خواهر و برادر ناتنی بر اساس قانون چقدر است و در حالتی که آن ها تنها و یا متعدد باشند را نیز مورد بررسی قرار دادیم.  

گاهی پیش می آید به دلیل این که خواهر و برادر ناتنی خود فوت کرده اند نمی توانند وارث متوفی باشند و آن ها خود دارای وارث هستند. حال باید به دنبال پاسخ این سوال باشیم که در چنین شرایطی ارث چگونه تقسیم خواهد شد؟

در صورتی که خواهر و برادر ناتنی متوفی، خود دارای پدر مادر و یا فرزند باشند نحوه تقسیم آن ها تغییر کرده و به این صورت خواهد بود که اگر تنها پدر و مادر او در قید حیات باشند ارثی که از طرف فرزند به مادر رسیده یک سوم بوده و پدر نیز دو سوم ترکه را به ارث خواهد برد. در حالتی که تنها فرزندان او زنده باشند، فرزندان پسر دو برابر ارث دختر از ترکه سهم می برند.

حالت دیگر زمانی است که وارثان او پدر، مادر و فرزند دختر است.  

حال اگر فرزند دختر تنها یک نفر باشد یک دوم ارث برده و اگر بیش از یک فرزند دختر باشد دو سوم ترکه را به ارث خواهد برد. در این حالت سهم پدر و مادر هر یک، یک ششم ترکه است. اگر وارثان فرد پدر، مادر و دختر و پسر باشند و همه آن ها زنده باشند، سهم ارث پدر و مادر هر کدام یک ششم بوده ک بقیه ماترک بین فرزندان تقسیم شده و فرزند پسر دو برابر دختر ارث می برند.

در حالت آخر در صورتی که خواهر و برادر ناتنی متوفی، خود فوت شده و پدر و مادر و فرزند نیز نداشته باشد، نوبت به برادران و خواهران اجداد او خواهد رسید.

البته باید بگوییم که اگر تنها برادر و خواهر او زنده باشند و فاقد اجداد باشند، خواهر و برادر ناتنی سمت مادری در صورتی که یک نفر باشد، یک ششم و اگر بیشتر از یک نفر باشد، یک سوم سهم خواهند داشت و مابقی ترکه باید بین خواهر و برادر ناتنی سمت پدری تقسیم شود.  

در چنین فرضی همان طور که اشاره شد خواهر و برادر ناتنی مادری به صورت مساوی ارث برده؛ اما خواهر و برادر ناتنی پدری تفاوت کرده و برادر ناتنی دو برابر سهم خواهر ارث می برد.

توجه داشته باشید که اگر خواهر و برادر ناتنی خود خواهر و برادر تنی داشته باشد، خواهر و برادر ناتنی پدری نمی تواند ارث ببرد و ماترک موجود تنها بین خواهر و برادر تنی و خواهر و برادر ناتنی مادری تقسیم خواهد شد.

جمع بندی

موضوع تقسیم ارث از جمله موضوعات حقوقی مهمی است که در دادگاه ها مطرح شده و دعواهای حقوقی بسیاری در این زمینه مطرح می شود. در شرایطی که متوفی افراد طبقه اول را نداشته باشد نوبت به ارث رسیدن طبقه دوم یعنی خواهران و برادران و اجداد خواهد رسید.

گاهی پیش می آید فرد متوفی علاوه بر خواهر و برادر تنی، دارای خواهر و برادر ناتنی از طرف مادر یا پدر نیز است. در چنین شرایطی موضوع تقسیم ارث تغییر خواهد کرد.

ما در مطالب فوق حالت های مختلف برای ارث بردن خواهر و برادر ناتنی را مورد بررسی قرار دادیم. بنابراین به طور خلاصه می توان گفت که بر اساس مواد موجود در قانون مدنی خواهر و برادر ناتنی نیز می توانند از ماترک ارث ببرند و در حالت های مختلف میزان ارث آن ها متفاوت خواهد بود.