منظور از نفقه فرزند چیست؟ 

نفقه طفل، مطابق قوانین خانواده، شامل کلیه هزینه‌ های ضروری برای تأمین نیاز های اساسی کودک است. این هزینه‌ ها شامل مسکن مناسب، تغذیه کافی و سالم، پوشاک متناسب با سن و فصل، لوازم ضروری زندگی، هزینه‌ های درمانی و دارویی، شهریه و هزینه‌ های تحصیلی، و سایر مخارجی می‌شود که برای رشد و پرورش سالم کودک ضروری است. 

تعیین میزان دقیق نفقه، با توجه به شرایط اقتصادی خانواده، سن کودک، سطح زندگی متعارف و سایر عوامل مرتبط، توسط مراجع قضایی و بر اساس نظر کارشناسان مربوطه صورت می‌گیرد.

پرداخت نفقه فرزند در صورت واگذاری حضانت به مادر

بر اساس قانون مدنی، مسئولیت تأمین نفقه فرزند عمدتاً بر عهده پدر است و این مسئولیت حتی در مواردی که حضانت فرزند به مادر واگذار شده است، همچنان به قوت خود باقی است. به عبارت دیگر، صرف اینکه حضانت فرزند به مادر سپرده شده است، به معنای سلب مسئولیت مالی پدر از فرزند نیست، البته استثناهایی نیز برای این قاعده وجود دارد.

 چنانچه پدر فوت کرده باشد یا توانایی مالی لازم برای تأمین مخارج فرزند را نداشته باشد، این مسئولیت می‌تواند به عهده سایر افراد واجب النفقه مانند پدر بزرگ و مادر بزرگ منتقل شود. 

بنابراین، قانونگذار با تأکید بر اهمیت تأمین نیاز های مالی فرزند، وظیفه مشخصی را بر عهده پدر گذاشته و در عین حال، برای شرایط خاص و استثنایی نیز پیش‌ بینی‌ های لازم را انجام داده است.

ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی به این موضوع پرداخته است:

" نفقه اولاد، بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب‌ فالاقرب. در صورت ‌نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها، نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم، زنده و یا قادر به انفاق نباشد، با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌ النفقه است و اگر چند نفر از ‌اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت، مساوی باشند، نفقه را باید، به حصه متساوی، تادیه کنند."

بر اساس این ماده، در پاسخ به این پرسش که تکلیف پرداخت نفقه فرزند در صورتی که حضانت به مادر واگذار شود با چه کسی است، می‌توان گفت:

• پدر: در حالت عادی و تا زمانی که توانایی مالی دارد، مسئول اصلی پرداخت نفقه فرزند است.

• اجداد پدری: در صورت فوت یا عدم توانایی مالی پدر، این وظیفه به عهده نزدیک‌ ترین جد پدری (پدربزرگ، پدربزرگ پدری و ...) گذاشته می‌شود.

• مادر: اگر پدر و اجداد پدری قادر به پرداخت نفقه نباشند، مادر موظف به تأمین هزینه‌ های فرزند خواهد بود. البته، قانون به شرایط مادر نیز توجه کرده و در صورتی که تأمین نفقه فرزند، زندگی او را دچار مشکل کند، راهکار های دیگری پیش‌ بینی شده است.

• سایر بستگان: در مواردی که هیچ‌ یک از افراد فوق توانایی مالی نداشته باشند، سایر بستگان واجب‌النفقه (مانند مادربزرگ، خاله و ...) نیز ممکن است مکلف به پرداخت نفقه شوند.

توجه داشته باشید که ترتیب پرداخت نفقه و شرایط دقیق آن، در قانون مدنی ایران به تفصیل آمده است. برای اطلاع دقیق از حقوق و تکالیف خود در این زمینه، بهتر است به وکیل یا مشاور حقوقی مراجعه کنید.

شرایط پرداخت نفقه فرزند درصورت واگذاری حضانت به مادر

در این بخش از مقاله، با تمرکز بر شرایطی که حضانت فرزند به مادر واگذار شده است، به بررسی دقیق‌ تر تکلیف پرداخت نفقه فرزند می‌پردازیم.

 همان‌ طور که پیش‌ تر به مسئله مسئولیت پرداخت نفقه اشاره شد، اکنون قصد داریم با استناد به مواد ۱۱۹۷ و ۱۱۹۸ قانون مدنی، به طور مفصل‌ تر به شرایطی که قانون‌ گذار برای پرداخت نفقه فرزند در چنین مواردی در نظر گرفته است، بپردازیم.

 این دو ماده قانونی، به ترتیب، شرایط لازم برای احراز استحقاق دریافت نفقه و همچنین تکالیف شخص مکلف به پرداخت نفقه را مشخص می‌کنند. 

"بر اساس ماده‌ ۱۱۹۷ قانون مدنی، "کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی، وسائل معیشت خود را فراهم سازد."

"مطابق ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی، "کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند، نفقه بدهد، بدون اینکه از این حیث، در وضع معیشت خود، دچار ‌مضیقه گردد؛ برای تشخیص تمکن، باید، کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه، در نظر گرفته شود."

براساس این دو مواد مرتبط قانون مدنی، پرداخت نفقه فرزند پس از طلاق و واگذاری حضانت به مادر، منوط به دو شرط اصلی است:

1.  اولاً، پدر به عنوان نفقه‌ دهنده باید توان مالی کافی داشته باشد تا علاوه بر پرداخت نفقه فرزند، بتواند هزینه‌ های زندگی خود و سایر تعهدات مالی‌اش را تأمین کند و دچار تنگدستی نشود.

2. ثانیاً، فرزند باید فاقد توانایی مالی برای تأمین مخارج زندگی خود باشد؛ به عبارت دیگر، فرزند باید به سن قانونی کار نرسیده یا به دلیل شرایط خاص (مانند بیماری یا ناتوانی) قادر به کسب درآمد نباشد.

 در صورتی که هر دو شرط فوق محقق شود، پدر مکلف به پرداخت نفقه فرزند است و این نفقه شامل تمام هزینه‌ های ضروری زندگی فرزند از قبیل خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل، درمان و سایر نیاز های متعارف او خواهد بود.

عدم توانایی پرداخت نفقه در صورت واگذاری حضانت به مادر

در صورت عدم توانایی مالی پدر در پرداخت نفقه فرزند و سپرده شدن حضانت به مادر، تکلیف پرداخت نفقه چه می‌شود؟

یکی از سوالات پر تکرار در حوزه حقوق خانواده، مربوط به تکلیف پرداخت نفقه فرزند در شرایطی است که پدر به عنوان مسئول اصلی پرداخت نفقه، توانایی مالی لازم را نداشته باشد و حضانت فرزند نیز به مادر سپرده شده باشد.

 در چنین شرایطی، قانون تکلیف پرداخت نفقه را بر عهده افراد دیگری می‌گذارد.

بر اساس قوانین موجود، در صورتی که پدر به هر دلیلی از پرداخت نفقه فرزند خودداری کند یا توانایی مالی کافی نداشته باشد، مادر می‌تواند با مراجعه به دادگاه و طرح دعوی، مطالبه نفقه فرزند را از جد و اجداد پدری (پدر بزرگ، پدر بزرگ مادری و ...) بنماید. این درخواست با توجه به نزدیکی نسبتی و توانایی مالی افراد مذکور، بررسی و تصمیم‌ گیری خواهد شد.

اگر جد و اجداد پدری نیز توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه را نداشته باشند یا فوت شده باشند، مسئولیت پرداخت نفقه به ترتیب بر عهده اجداد و جدات مادری و سپس جدات پدری گذاشته می‌شود. به عبارت دیگر، تا زمانی که فردی با توانایی مالی برای پرداخت نفقه وجود داشته باشد، تکلیف پرداخت نفقه از او ساقط نخواهد شد.

لازم به ذکر است که در این شرایط، مادر نیز به عنوان کسی که حضانت فرزند را بر عهده دارد، مسئولیت تأمین بخشی از نیاز های فرزند را بر عهده خواهد داشت. البته، اگر مادر نیز توانایی مالی کافی نداشته باشد، می‌تواند برای دریافت کمک هزینه از سایر افراد مسئول، اقدام قانونی انجام دهد.

سخن پایانی:

مسائل حقوقی مربوط به خانواده، به ویژه حضانت و نفقه فرزند، به دلیل پیچیدگی های قانونی و عاطفی، نیازمند دقت و تخصص بالایی است. تصمیم‌ گیری و اقدامات عجولانه در این حوزه ممکن است عواقب جبران‌ ناپذیری به دنبال داشته باشد. 

بنابراین، قبل از هرگونه اقدامی، مشاوره با یک وکیل متخصص و با تجربه در امور خانواده، امری ضروری است.

موسسه حقوقی تیدا با بهره‌گیری از تیمی مجرب از بهترین وکلای تهران، آماده است تا شما را در این مسیر پیچیده همراهی کند. وکلای ما با دانش عمیق از قوانین و رویه‌ های قضایی، شما را در تنظیم لوایح دقیق و دفاع از حقوق‌تان یاری خواهند داد. 

با اعتماد به ما، می‌توانید با اطمینان خاطر، پرونده خود را به دست متخصصان بسپارید و به نتیجه مطلوب دست یابید.