شاید برای آن دسته از افرادی که تا کنون دسته چک نداشته اند، استفاده از چک بلامحل، چندان متداول نباشد. اما اگر همین افراد، تصمیم به استفاده از دسته چک بگیرند؛ باید از قوانین مربوط به این زمینه اطلاع یابند. بنابراین قصد داریم در این مقاله به بررسی چک بلامحل و شکایت کیفری آن بپردازیم.

براساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت، وجوهی که تشکیل دهنده چک هستند و نزد محال علیه قرار دارند، محل چک نامیده می شوند. این وجوه معمولا شامل مبالغ نقدی هستند. اما محال علیه، کیست؟ محال علیه، جایگاهی است که وجوه نقدی یا غیر نقدی را نزد خود نگه می دارد. عموما بانک ها به عنوان محال علیه شناخته می شوند. زیرا افرادی که دسته چک تهیه می کنند، وجوه خود را نزد بانک ها سپرده و از این طریق چک صادر می کنند. در حالت عادی، بانک ها و موسسات اعتباری وظیفه نگهداری از سرمایه و نقدینگی های مشتریان خود را بر عهده دارند. اما وقتی بانکی محال علیه محسوب شود؛ وظیفه دارد با رویت چک صادر شده، مبلغ موجود در چک را پرداخت نماید. در چنین شرایطی است که بانک ها با موضوع چک بلامحل رو به رو می شوند. زیرا قادر نیستند مبلغ موجود در چک را پرداخت کنند.

چک بلامحل چیست؟

همانطور که ذکر شد، بانک یا محال علیه باید مبلغ نوشته شده در چک را پرداخت کند. چک بلامحل زمانی رخ می‌دهد که وجوه نقدی موجود در حساب صادر کننده چک، کمتر از مبلغ نوشته شده در متن چک باشد. در این خصوص برای آن دسته از افرادی که دسته چک دارند؛ قانونی وجود دارد. طبق ماده سوم قانون صدور چک، فرد صادرکننده چک، باید معادل مبلغی که در چک قید می‌کند را نزد محال علیه داشته باشد. البته تاریخ صدور چک نیز مهم است. به طور مثال: اگر فردی دارای ۵ میلیون تومان نقدینگی نزد بانک باشد و چکی با مبلغ ۷ میلیون تومان صادر کند؛ در یک صورت مجرم شناخته نمی‌شود. اینکه در تاریخ قید شده، موجودی حساب او تکمیل گردد. به آن دسته از افرادی که به تازگی دسته چک تهیه کرده اند، توصیه می کنیم تاریخ چک را مطابق با واریزی های حساب شان در نظر بگیرند. 

آیا صادر کننده چک بلامحل، مجرم شناخته می شود؟

طبق قانون، صدور چک بلامحل جرم محسوب می شود. اما مجازات مجرم، منوط به تبصره هایی است. به عبارتی دیگر زندانی شدن، مجازات همه کسانی که چک بلامحل صادر می کنند؛ نیست. فقط در برخی موارد، قانون این حق را دارد افراد مجرم در این زمینه را زندانی کند. البته این موضوع به این معنا نیست که سایر افرادی که چک بلامحل صادر می کنند، بدون مجازات باقی بمانند. در این قسمت به بررسی مجازات صادرکنندگان چک بلامحل می پردازیم:

1)     در صورتی که مبلغ چک صادر شده کمتر از ۱۰ میلیون ریال (یک میلیون تومان) باشد، مجرم باید حداکثر شش ماه در حبس بماند.

2)     در صورتی که مبلغ چک صادر شده بین ۱۰ الی ۵۰ میلیون ریال (یک میلیون الی پنج میلیون تومان) باشد، مجرم باید شش ماه تا یک سال در حبس بماند.

3)   در صورتی که مبلغ چک صادر شده از پنجاه میلیون ریال (پنج میلیون تومان) بیشتر باشد، مجرم باید از یک سال تا دو سال در حبس بماند. همچنین اجازه داشتن دسته چک را تا دو سال از دست می دهد.  

در چه صورت صادر کننده چک بلامحل زندانی نمی شود؟

همانطور که مشاهده کردید؛ برای صدور چک بلامحل، مجازات زندانی شدن در قانون ذکر شده است. حتی اگر مبلغ چک بسیار کم باشد (یک میلیون تومان). در این بین تبصره هایی وجود دارد که فرد شاکی نمی تواند تقاضای مجازات مجرم، یعنی زندانی کردن فرد صادر کننده چک بلامحل را داشته باشد. در این قسمت به ذکر تبصره ‌های این مورد می پردازیم:

مورد اول در رابطه با شروط توافق شده، هنگام صدور چک است. یعنی اگر دارنده دسته چک، چک را منوط بر تحقق یک شرطی صادر کرده باشد؛ در این صورت شکایت شاکی از فرد صادر کننده چک، قابل تعقیب کیفری نیست و زندانی شدن شامل حال فرد مجرم نمی شود. زیرا باید شرطی محقق گردد تا چک صادر شده، وصول یابد.

مورد بعدی مربوط به چک سفید امضا است. یعنی اگر چک سفید امضایی در دست شما باشد و شما از فرد صادرکننده شکایت کنید؛ شکایت شما شامل تقریب کیفری نمی شود. عده زیادی گمان می‌کنند با داشتن چک سفید امضا می توانند فرد صادر کننده را به زندان بیندازند در صورتی که چنین موردی در قانون به راحتی قابل اجرا نیست.

مرد سوم در رابطه با چک های ضمانتی و تعهدی است. یعنی اگر فرد صادر کننده، چک را به منظور ضمانت یا تعهد انجام کاری صادر کرده باشد؛ در این صورت فرد شاکی نمی‌ تواند توقع تعقیب کیفری در این زمینه را داشته باشد.

یکی از نکات مهم در رابطه با صدور چک، درج تاریخ درست و واقعی در متن چک است. در صورتی که چکی بدون تاریخ صادر شود و یا تاریخ صادر شدن چک مقدم بر آن تاریخی باشد که در متن چک درج شده است؛ در این صورت نیز امکان تعقیب کیفری برای صادر کننده چک وجود ندارد.

با توجه به تبصره هایی که ذکر شد می توانید به طور کامل در رابطه با صدور چک، مسائل حقوقی چک بلامحل و مجازات و کیفر های آن اطلاع یابید تا در صورت استفاده از چک، دچار چنین شرایطی نشوید. همچنین اگر چکی در دست دارید و مبلغ آن وصول نشده است؛ باید موارد ذکر شده را در رابطه با آن چک بررسی کنید تا بدانید آیا شکایت شما شامل تعقیب کیفری می‌شود یا خیر. در صورتی که شکایت کیفری از سوی شاکی صورت بگیرد؛ می‌تواند وجه چک را نیز مطالبه کند و مبلغ مورد مندرج در چک را وصول نماید.

در چه صورتی می توان با صادر کننده چک بلامحل یا همان مجرم توافق کرد؟

اگر فردی دارای شاکی خصوصی باشد و در رابطه با صدور چک بلامحل مجرم شناخته شود؛ می تواند در طی شرایطی، از تعقیب کیفری خود پیشگیری نماید. اگر مجرم قبل از تاریخ شکایت کیفری، مبلغ موجود در چک را به شاکی تقدیم نماید و یا شرایط وصول چک در بانک را مهیا کند؛ در صورت توافق طرفین قبل از تاریخ شکایت کیفری، فرد مجرم قابل تعقیب کیفری نبوده و مراحل قانونی بدون زندانی شدن مجرم طی خواهد شد.