رسیدگی به جرایم و مجازات ها بر حسب قانون مجازات اسلامی و نیز تشریفاتی بوده که در قانون آیین دادرسی کیفری به منظور رسیدگی به جرم در نظر گرفته است. بر همین اساس نظام قضایی ایران به منظور رسیدگی به جرایم و صدور حکم به مجازات یک ساختار دو مرحلهای اعم از دادسرا و همچنین دادگاههای کیفری را در نظر گرفته است که رسیدگی به تحقیقات اولیه از طریق دادسرا و صدور حکم، توسط دادگاههای کیفری صورت میپذیرد.
بعضا افرادی که در مراجع قضایی پروندههای کیفری دارند، این پیامک برایشان ارسال میشود که اعلام زمان ارجاع پرونده در آن ثبت گردیده است؛ ولی از علت ارسال این پیامک آگاهی ندارند. بر همین اساس پرداختن به این موضوع ضرورت دارد که دریافت پیامک ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی یعنی چه و همچنین معنی اعلام زمان ارجاع پرونده چیست؟
جهت پاسخ به این سوالات در ادامه این مطلب به ترتیب این موضوعات را مورد بررسی قرار خواهیم داد ثبت مجدد پرونده یعنی چه و اعلام زمان ارجاع پرونده چیست یعنی چه؟ و همچنین پرونده کسر از آمار گردید را توضیح خواهیم داد.
در نظام حقوقی ایران ساختار دادرسی کیفری دو مرحلهای است. به بیانی بهتر هنگامی که یک جرمی رخ میدهد، در ابتدا مرجعی با عنوان دادسرا نسبت به رسیدگی اولیه در رابطه با این جرم اقدام میکند و همچنین دادسرا تمامی اقداماتی که به منظور کشف جرم الزامی است را با همکاری دیگر مراجع اعم از کلانتری صورت میدهد. بنابراین میتوان چنین گفت که دادسرا با نظارت دادستان وظیفه حمایت و صیانت از منافع عمومی جامعه را برعهده دارد.
ولی این مرجع که تحقیقات مقدماتی برعهده او بوده، اصولا حق ندارد قاضی ادعاهای خود بوده و به همین خاطر پس از تکمیل تحقیقات مورد نیاز در رابطه با جرم پرونده را به مرجع دیگری با عنوان دادگاههای کیفری ارجاع خواهد کرد که قاضی دادگاه با در نظر گرفتن تحقیقات صورت گرفته از طریق دادسرا و نیز دفاعیات متهم و شاکی تصمیمات لازم را پیش بینی کرده و اقدام به صدور حکم قطعی نماید.
ولی نکته قابل توجهی که در این زمینه وجود دارد، این است که دادسرا تحت عنوان مرجع تحقیقات اولیه به صورت کلی دارای سه رکن مهم بوده که بر حسب آن بایستی بگوییم مقامات دادسرا دربرگیرنده دادستان، بازپرس و دادیار است. دادسرا با مدیریت دادستان تکالیف قانونی خود را انجام خواهد داد؛ لیکن هر دادستان به جهت ایفای تکالیف قانونی به تعداد کافی بازپرس و دادیار هم در اختیار خواهد داشت.
بنابراین به منظور پاسخ به این سوال که ارجاع ثبت مجدد پرونده و ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی یعنی چه؟ نخست بایستی در خصوص بازپرس و تکالیف وی توضیحاتی بیان کنیم. به صورت خلاصه بازپرس پرونده فردی است که در دادسرا و تحت نظارت دادستان به تحقیقات اولیه در رابطه با جرم مشغول است و در صورتی که دادستان پروندهای به او ارجاع دهد، موظف به رسیدگی خواهد بود. اعم از اینکه بازپرس های دادسرا بایستی ادله و مدارک مرتبط با جرم را به طور دقیق و کامل مورد بررسی قرار داده و گزارش آن را تقدیم کنند.
ولی نکته حائز اهمیتی که در رابطه با ثبت مجدد پرونده و ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی وجود دارد، این است که در دادسرا علاوه بر بازپرس، مقامات دیگری همچون دادیاران هم مشغول به فعالیت بوده که کلیه اقدامات دادیاران هم نظارت بر کشف جرم و تحقیقات اولیه در رابطه با جرایم است؛ ولی هنگامی که پیامک ارجاع پرونده برای شخص صادر میگردد، در بیشتر مواقع علت ارسال این پیامک این است که جرم ارتکابی دارای اهمیت بیشتری بوده و بر همین اساس، دادستان پرونده را به شعبه بازپرسی ارجاع نموده است.
دلیل این موضوع این است که به موجب قانون آیین دادرسی کیفری، جرایم مشمول مجازات اعدام، جرایم مشمول مجازات حبس ابد، جرایم سیاسی و مطبوعاتی، جرایمی که مجازات تعزیری درجه سه و بیشتر دارند، جرایم مشمول مجازات قطع عضو و همچنین جرایم عمدی علیه تمامیت جسمانی افراد که مجازات آن بیشتر از نصف دیه کامل است، لزوما میبایست از طریق بازپرس تحت رسیدگی اولیه قرار گیرند و شعب دادیاری نیز حق دخالت در این موارد را نخواهند داشت.
از این رو، در یک صورت کلی میتوان چنین گفت که بازپرس دادسرا از صلاحیت عام به منظور رسیدگی به تمامی جرایم و مجازاتهای مذکور در قانون برخوردار است؛ لیکن صلاحیت دادیار تحت عنوان یکی دیگر از مقامات دادسرا شمول موارد مذکر نیست. بنابراین، چنانچه پیامک ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی صادر گردید، به این مفهوم است که دادستان پرونده را به منظور ایفای تحقیقات بیشتر به بازپرس ارجاع داده است.
بنابراین به این خاطر که معمولا جرایم با اهمیت پایینتر به علت کمبود بازپرس پرونده در دادسراها به دادیاری ارجاع داده میشوند، ثبت مجدد پرونده و ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی امکان دارد ناظر بر اهمیت جرم ارتکابی محسوب گردد.
اعلام زمان ارجاع پرونده به این معنی است که در اعلام زمان ارسال پرونده احتمالا به لحاظ تحقیقات نقصی وجود دارد. از موقعی که سامانه عدل ایران راه اندازی گردیده است، هر کدام از اصحاب دعوی قادر خواهند بود جزییات دقیق در رابطه با روند کار پرونده خود را از طریق همین سامانه ملاحظه کنند؛ بدون آنکه لزومی به مراجعه حضوری به شعب دادگاهها داشته باشد. به طور مثال تمامی ابلاغیهها، اخطاریه و احضاریههای دادگاه، رای صادره از طریق قاضی و موارد مشابه آن به راحتی توسط مراجعه به سامانه ثنا قابل ملاحظه خواهد بود.
در همین راستا افرادی که در مراجع قضایی پروندههای کیفری دارند، پیامکهایی با محتوای ارجاع پرونده به شعبه دادیاری و همچنین پیامک ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی اخذ نموده که در روند نحوه رسیدگی به دعوا از طریق دادسرا قرار بگیرند و مطلع گردند که دادخواست ایشان در چه مرحلهای از رسیدگی است.
از این رو، هنگامی که پیامک ارجاع پرونده و ثبت مجدد پرونده ارسال میگردد، به این معنی بوده که پرونده به منظور تکمیل تحقیقات اولیه به بازپرس پرونده ارجاع گردیده است و در روزهای آینده امکان دارد که از طرفین دعوا (شاکی و متشاکی) درخواست شود که به جهت ادای توضیحات بیشتر و یا پاسخ دهی به سوالات در دادسرا و یا شعبه رسیدگی کننده حضور پیدا کنند. ولی در هر حالت بازپرس پرونده به غیر از صلاحیت رسیدگی اولیه، صلاحیت صدور حکم به مجازات را نخواهد داشت.
به بیانی بهتر بازپرس پرونده پس از آنکه تحقیقات خود را به طور دقیق انجام داد، نتیجه حاصله را مبنی بر از جمله انواع قرار نهایی دادسرا صادر مینماید که این قرار اصولا در دو صورت است. قرار جلب به دادرسی که به معنی ارجاع پرونده از بازپرسی به دادگاه کیفری به منظور صدور رای بوده و یا قرار منع تعقیب است که به این معنی است که از دید بازپرس عمل صورت گرفته مجرمانه نبوده و یا آنکه متهم اصلا چنین عملی را صورت نداده است.
همانگونه که در مطالب فوق نیز به آن اشاره شد، ارسال پیامک اعلام زمان ارجاع پرونده تنها به این مفهوم است که شاکی و متشاکی از این موضوع آگاهی پیدا کنند که پرونده کیفری ایشان در چه مرحله از مراحل رسیدگی بوده و در صورتی که این پیامک را دریافت نمودند، عمدتا لزومی به انجام اقدامات به خصوصی به منظور پیگیری پرونده در دادسرا وجود ندارد. جز آنکه بعد از آن، پیامک احضاریه دادگاه یا دادسرا برای ایشان ارسال گردیده است و زمان و تاریخ حضور در شعبه به اطلاع آنها برسد.
ولی سوال بسیار مهمی که گاها توسط اشخاص مطرح میگردد این است که پرونده کیفری ایشان پیش از این به گونهای تعیین تکلیف گردیده است اما با وجود این همچنان پیامک اعلام زمان ارجاع پرونده برای ایشان ارسال گردیده است. در این شرایط علت اعلام زمان ارجاع پرونده چیست؟ همچنین بعد از دریافت پیامک اعلام زمان ارجاع پرونده بایستی چه اقداماتی را انجام داد؟
به طور مثال امکان دارد که در سابق شاکی و متشاکی با رجوع به شورای حل اختلاف، اختلافات کیفری خویش را حل و فصل کرده باشند و اصطلاحا گذشت شاکی صورت گرفته باشد. در اینگونه موارد هم اصولا جای هیچ نگرانی وجود نداشته و پرونده با ارجاع به شعبه بازپرسی به علت گذشت و یا رضایت شاکی مختومه اعلام خواهد شد و ارجاع به شعبه بازپرسی در این شرایط علت دلیل به گردش افتادن مجدد پرونده نخواهد بود. البته این مورد تنها مربوط به جرایم قابل گذشت است.
ولی در شرایطی که جرم از نوع غیر قابل گذشت باشد و دارای جنبه عمومی باشد، حتی بعد از گذشت شاکی به عنوان مثال در کلانتری یا در شورای حل اختلاف امکان دارد که مجددا ابلاغیه دادسرا برای شخص ارسال گردد و از او درخواست شود تا در شعبه بازپرسی حضور پیدا کند و در رابطه با جنبه عمومی جرم، تحقیقات از طریق بازپرس تکمیل شود. بنابراین در صورتی که جرم دارای جنبه عمومی هم باشد، حتی با وجود گذشت شاکی از جنبه خصوصی جرم امکان دارد که مجددا پرونده به علت جنبه عمومی جرم به بازپرسی ارجاع داده شود. مانند جرم سرقت که هم دارای جنبه خصوصی و هم دارای جنبه عمومی است.
نظام حقوقی و قضایی جمهوری اسلامی ایران همچون دیگر کشورها، دادرسی کیفری را در دو مرحله تحقیقات اولیه و صدور رای مورد پیش بینی قرار داده است. به این مفهوم که پیش از آنکه پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع دهد، ابتدا میبایست در خصوص وقوع یک جرم تحقیقات لازم و کافی در رابطه با پرونده صورت پذیرد و بعد از آن نتیجه تحقیقات اولیه به دادگاه کیفری فرستاده شود تا قاضی پرونده با در نظر گرفتن قانون بتواند در رابطه با دعوای کیفری اقدام به صدور رای یا حکم کند.
بر همین اساس علاوه بر دادگاههای کیفری، مراجعی به منظور ایفای تحقیقات اولیه در زمینه جرایم تاسیس گردیده است که به آنها دادسرا میگویند. مقامات دادسرا متشکل از بازپرس و دادیار بوده که در جهت حمایت از منافع افراد وظیفه تحقیقات اولیه در رابطه با پرونده را عهدهدار بوده و در صورتی که نیاز باشد قادرند از نظریات کلانتری و ضابطان قضایی هم بهرمند گردند.
در هر صورت پس از آنکه مقامات دادسرا تحقیقات مورد نیاز را در رابطه با پرونده انجام دادند، میبایست نتیجه آن را گزارش کرده که به طور معمول نتیجه رسیدگی اولیه دادسرا مبنی بر قرار نهایی دادسرا صادر میگردد. قرار نهایی دادسرا دارای انواع متعددی که اصلیترین آنها از قرار زیر است:
از این رو، به صورت کلی ارجاع پرونده به شعبه کیفری به معنای آن است که مقامات دادسرا چنین تشخیص میدهند که متهم ممکن است مجرم باشد و با صدور کیفرخواست پرونده او را جهت صدور رای به دادگاه ارجاع نموده تا قاضی با ارزیابی پرونده و همچنین مورد بررسی قرار دادن مجدد موضوع رای صادر کند.
بعضا اشخاصی که علیه آنها طرح شکایت شده است این سوال را عنوان میکنند که برای ایشان پیامکی ارسال گردیده که پرونده به شعبه کیفری ارسال گردیده است. این پیامک به چه معنی چیست؟ در جواب این سوال میبایست بگوییم که از جمله اصلیترین حقوق اصحاب دعوا این است که از جزییات مرتبط با پرونده خود آگاهی پیدا کنند و مطلع شوند که رسیدگی به پرونده در چه مرحله از مراحل قرار دارد.
بنابراین موقعی که ارزیابیهای مقدماتی از طریق دادسرا خاتمه پیدا کرد، در صورتی که نتیجه رسیدگی دادسرا در قالب گناهکار بودن متهم باشد، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع داده خواهد شد. بر همین اساس ضروری است که هم شاکی خصوصی و هم متشاکی از این مسئله آگاهی یابند. بنابراین موضوع ارجاع پرونده به شعبه دادگاه کیفری از طریق پیامک به ایشان اطلاع داده خواهد شد.
پیامک ارجاع پرونده به دادگاه کیفری به طرفین دعوا این امکان را خواهد داد تا در صورت نیاز قادر باشند به گونهای بهتر از خویش دفاع کنند. به طور مثال در صورتی که پیامک پرونده به دادگاه کیفری جهت متهم ارسال گردید، او حق دارد به منظور اطلاع از جزییات دعوای اقامه شده علیه خویش و اسناد و مدارکی که به موجب آنها از او شکایت شده است، به سامانه ابلاغ مراجعه کند و ممکن است چنانچه احضاریه دادگاه برای او ارسال گردد آن را مشاهده کند.
از طرفی دیگر با ارسال این پیامک شاکی هم متوجه خواهد شد که دادسرا شکایت او را صحیح دانسته است و در صورتی که تشخیص دهد حق دارد با وکیل پایه یک دادگستری مشورت نموده، اسناد و مدارک مورد نیاز را تهیه و دفاعیات خویش به منظور تقدیم به دادگاه را هم فراهم آورد.
کسر از آمار جزو روابط اداری شعبه بوده و هنگامی که پرونده مختومه و غیرفعال است از آمار پروندهها کسر خواهد شد و در سیستم ثبت میگردد و به بایگانی ارجاع داده میشود. به بیانی دیگر پرونده از آمار پروندههای فعال دادگستری خارج میگردد. به این معنی که پرونده به علت قطعی نشدن رای و یا به هر علت دیگر از آمار کسر گردیده است و به یک مرحله قبل ارسال خواهد شد تا دوباره تحت بررسی قرار گیرد.
در صورتی که پرونده در دادسرا باشد و چنين پيامكي را دریافت کردید دو حالت ایجاد خواهد شد. حالت نخست اينكه پرونده منع تعقیب گردیده است و شخص بي گناه شناخته شده است. حالت دوم این است که كيفر خواست صادر گردیده و پرونده به دادگاه ارجاع داده خواهد شد.
حال در صورتی که پرونده در دادگاه باشد و چنینی پیامکی دریافت نمودید به اين معنا است كه قاضی رای را قبلا صادر کرده و در همان شعبه اعتبار امر مختومه دارد و دیگر کاری نمیتوان انجام داد.