عسر و حرج زن

عسر و حرج دو مفهوم متفاوت هستند اما هردو نشانگر محدودیت‌ها و مشکلاتی هستند که ممکن است اشخاص در حین انجام تعهدات حقوقی با آنها روبه‌رو شوند.

این اصول حقوقی به منظور حفظ تعادل و انصاف در روابط حقوقی ایجاد شده‌اند و اهمیت آنها در مواقعی از ویژه‌ترین نکات حقوقی مطرح می‌شود.

عسر و حرج در حقوق به مفهوم موانع و مشکلاتی اشاره دارد که ممکن است بر اثر عدم توانایی یا مشکلات مالی، اجتماعی یا دیگر عوامل به وجود آید و در زندگی مشترک از جهات قانونی به معنای سختی و مشقتی است که ادامه زندگی زناشویی را برای زن یا مرد غیرقابل تحمل می‌کند لذا این سختی و مشقت می‌تواند جسمی، روحی، یا مالی باشد.

در قانون ایران، این امکان برای زوجه فراهم شده است که در صورت وجود عسر و حرج در زندگی مشترک، با استناد به آن، از دادگاه تقاضای طلاق کند.

ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی مقرر می‌دارد:

« در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه گردد، وی می‌تواند با مراجعه به دادگاه، تقاضای طلاق کند.

چنانچه دادگاه احراز کند که زوجه در وضعیت عسر و حرج قرار دارد، می‌تواند با صدور حکم، زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد، زوجه را به اذن حاکم شرع طلاق دهد. »

در این ماده، عسر و حرج به عنوان یک قاعده فقهی در قانون مدنی ایران پذیرفته شده است.

این قاعده بر اساس آموزه‌های اسلامی، بر این اصل استوار است که نباید هیچ فردی را در وضعیتی قرار داد که ادامه زندگی برای او غیرقابل تحمل باشد.

لذا برای اثبات عسر و حرج، زن باید دلایل و مدارکی را به دادگاه ارائه دهد که نشان دهد زندگی زناشویی او با همسرش به گونه‌ای شده است که ادامه آن برای او غیرممکن یا بسیار سخت است.

شایان به ذکر است که اثبات عسر و حرج امری موضوعی است و با توجه به شرایط و اوضاع و احوال هر مورد، متفاوت خواهد بود.

شروط ۱۲ گانه عسر و حرج چیست و به چه معنا می‌باشد:

شروط ۱۲ گانه عسر و حرج، شروطی هستند که در سند ازدواج به صورت پیش فرض وجود دارند و به زوجه این حق را می دهند که در صورت تحقق هر یک از این شرایط، از دادگاه تقاضای طلاق کند. این شروط عبارتند از:

⦁ ضرب و جرح یا سوء رفتار مستمر زوج به نحوی که نتوان به زندگی با وی ادامه داد.

⦁ محکومیت زوج به حبس ابد یا حبس تعزیری بیش از پنج سال.

⦁ اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر یا الکل که به تشخیص دادگاه به زندگی زناشویی خلل وارد کند.

⦁ سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل کند.

⦁ عدم پرداخت نفقه معوقه زوج به مدت شش ماه متوالی.

⦁ مکرر بودن عسر و حرج زوجه از ناحیه زوج که منجر به نشوز زوجه نشود.

⦁ مردن یکی از فرزندان مشترک و یا درصورتی که بعد از گذشت پنج سال زن به دلیل عقیم بودن مرد صاحب فرزند نشود. البته این بند در رابطه با باروری به روش طبیعی است و اگر در صورتی که به روش های دیگر امکان بچه دار شدن وجود داشته باشد شامل این قسمت نمی شود.

اما اگر زن از روش های دیگر استفاده نکند و مرد هم توانایی باروری در روش معمولی زناشویی را نداشته باشد بعد از بررسی پزشکی قانونی حکم طلاق صادر می شود.

⦁ زوجه مبتلا به بیماری صعب العلاجی باشد که به تشخیص پزشک قانونی یا دادگاه به زندگی زناشویی خلل وارد کند.

⦁ زوجه مبتلا به جنون باشد که به تشخیص پزشکی قانونی یا دادگاه به زندگی زناشویی خلل وارد کند.

⦁ زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار کند.

⦁ زوج زوجه را از حق تحصیل، کار و اجتماع منع کند.

⦁ زوج زوجه را در معرض آسیب های شدید جسمی یا روحی قرار دهد.

این شروط ۱۲ گانه شروطی هستند که در عمل کاربرد زیادی دارند و بسیاری از زوجات از طریق این شروط توانسته اند از دادگاه تقاضای طلاق کنند.

در مورد هر یک از این شروط، باید توجه داشت که تشخیص تحقق آن بر عهده دادگاه است. دادگاه با توجه به شرایط و اوضاع و احوال زوجین، باید تعیین کند که آیا تحقق هر یک از این شروط، موجب عسر و حرج زوجه شده است یا خیر

برای مثال، در مورد شرط عدم پرداخت نفقه، اگر زوج نفقه زوجه را به طور کامل و به موقع پرداخت کند، نمی توان گفت که این شرط محقق شده است. همچنین، در مورد شرط سوء معاشرت زوج، دادگاه باید با توجه به شواهد و مدارک موجود، تعیین کند که آیا رفتار زوج موجب عسر و حرج زوجه شده است یا خیر.

در صورتی که زوجه قصد دارد از طریق شروط ۱۲ گانه عسر و حرج، از دادگاه تقاضای طلاق کند، باید مدارک و شواهد کافی را برای اثبات تحقق یکی از این شروط ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل شهادت شهود، گواهی پزشکی، حکم دادگاه و سایر مدارک مستند باشد که در ادامه به جزئیات هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.

شهادت شهود در اثبات عسر و حرج:

در این میان، شهادت شهود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از ادله اثبات دعوا در قانون مدنی ایران است. در خصوص اثبات عسر و حرج نیز، شهادت شهود می تواند یکی از دلایلی باشد که زوجه برای اثبات ادعای خود مبنی بر عدم امکان ادامه زندگی مشترک به دلیل عسر و حرج به آن استناد می کند و همچنین دادگاه معمولاً در صورت وجود شهادت شاهد، دلایل زوجه را برای اثبات عسر و حرج بیشتر می‌پذیرد.

برای اینکه شهادت شهود در دادگاه پذیرفته شود، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

⦁ کیفیت شهادت:

شهادت شهود باید مستند و مستدل باشد و بر اساس مشاهدات یا شنیده های آنها باشد.

⦁ صلاحیت شهود:

 شهود باید افرادی باشند که ذی نفع در دعوی نبوده و از سلامت عقل و ایمان برخوردار باشند.

گواهی پزشکی:

یکی از مهم‌ترین مدارکی که برای اثبات عسر و حرج می‌توان ارائه داد، گواهی پزشکی قانونی است.

این گواهی، توسط پزشک قانونی پس از معاینه فرد آسیب‌دیده صادر می‌شود و در آن، نوع و میزان آسیب‌های وارده به فرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

برای دریافت گواهی پزشکی قانونی، باید به یکی از مراکز پزشکی قانونی در سراسر کشور مراجعه کرد.

در این مراکز، پس از ثبت شکایت، فرد آسیب‌دیده معاینه می‌شود و پزشک قانونی گواهی مربوطه را صادر می‌کند.

در صورتی که عسر و حرج ناشی از ضرب و شتم باشد، گواهی پزشکی قانونی می‌تواند مدرک بسیار مهمی برای اثبات این موضوع باشد. این گواهی، می‌تواند نشان دهد که فرد آسیب‌دیده به دلیل ضرب و شتم، دچار آسیب‌های جسمی شده است و ادامه زندگی با همسرش برای او دشوار است.

سایر مدارک:

علاوه بر گواهی پزشکی قانونی و شهادت شهود، مدارک دیگری نیز می‌توانند در اثبات عسر و حرج موثر باشند. این مدارک شامل موارد زیر است:

⦁ گزارش‌های پلیس یا مراکز مشاوره

⦁ مدارک مالی مانند فیش‌های حقوقی یا چک‌های برگشتی

⦁ مدارک مربوط به ترک تحصیل یا بیماری فرزندان

⦁ مدارک مربوط به اعتیاد یا بیماری همسر

در صورتی که فرد بتواند با ارائه مدارک کافی، عسر و حرج خود را در دادگاه ثابت کند، دادگاه می‌تواند حکم طلاق او را صادر کند.

بذل مهریه در طلاق عسر و حرج به چه صورت است؟

در قانون مدنی ایران، بذل مهریه در طلاق عسر و حرج به صراحت پیش بینی نشده است اما با توجه به اینکه مهریه یک حق مالی برای زوجه است، بذل آن توسط زوجه می تواند به عنوان یک اقدام مثبت و تسهیل کننده در جهت تحقق عسر و حرج تلقی شود. 

لازم به ذکر است که بذل مهریه در طلاق عسر و حرج، تأثیری بر تحقق عسر و حرج ندارد؛ یعنی زوجه حتی اگر مهریه خود را بذل کند، باز هم می تواند از دادگاه تقاضای طلاق به دلیل عسر و حرج نماید اما بذل مهریه می تواند موجب تسهیل صدور حکم طلاق شود، به این معنا که اگر زوجه حاضر به بذل مهریه باشد، دادگاه احتمال بیشتری دارد که حکم طلاق را صادر کند.

به عنوان مثال: در یک رای قضایی، دادگاه با اشاره به اینکه زوجه حاضر به بذل مهریه خود در مقابل طلاق است، حکم به طلاق صادر کرده است. در این رای، دادگاه چنین استدلال کرده است که:

«بذل مهریه توسط زوجه نشان دهنده این است که وی به ادامه زندگی مشترک تمایل ندارد و حاضر است برای رهایی از وضعیت موجود، حتی مهریه خود را نیز از دست بدهد. این امر خود می تواند دلیلی بر عسر و حرج زوجه باشد.»

بنابراین زوجه در قبال طلاق، مقدار قابل توجهی از مهریه خود را بذل نماید این امر نیزحاکی از کراهت شدید وی به ادامه زندگی است و عسر و حرج محسوب می شود.

سخن پایانی:

اگر واقعا از عسر و حرج موجود رنج می برید و تصمیم شما برای طلاق قطعی است اولین محله انتخاب یک وکیل خانواده برای  اثبات عسر و حرج زوجه با استناد به عرف و قوانین است. البته نگران نباشید شناسایی یک وکیل خوب برای طلاق عسرو حرج کار چندان مشکلی نیست.

ما به شما گروه مشاوران و کارشناسان وکلای وکیل وند را پیشنهاد میدهیم ، وکلای ما علاوه بر سابقه‌ی درخشان و تجربه‌ی کافی ای که دارند، با صبر و حوصله به پرونده‌ی شما رسیدگی میکنند تا در تصمیم و مسیرتان موفق شوید.